φιλαδέλφεια

I

Ονομασία αρχαίων πόλεων.

1. Πόλη της Αιγύπτου, κοντά στο σημερινό Φαγιούμ. Χτίστηκε από τον Πτολεμαίο τον Φιλάδελφο. Έπαψε να υπάρχει από τον 4o αι. μ.Χ.

2. Πόλη της Περγάμου, στις βόρειες πλαγιές του όρους Τμώλου, που χτίστηκε το 140 π.Χ. από τον βασιλιά της Περγάμου Άτταλο B’ τον Φιλάδελφο. Το 17 μ.Χ. καταστράφηκε από σεισμό, αλλά ξαναχτίστηκε, με σημαντικά κτίρια, που της έδωσαν την ονομασία Μικραί Αθήναι. Άκμασε και επί ρωμαϊκής και βυζαντινής εποχής.

3. Πόλη στον ποταμό Γιακόμπ, η σημερινή πρωτεύουσα της Ιορδανίας. Είχε ιδρυθεί γύρω στα 1200 π.Χ., και προσαρτήθηκε από τον Δαβίδ. Έγινε πάλι ανεξάρτητη και εξελληνίστηκε από τον Πτολεμαίο B’ τον Φιλάδελφο. Κυριεύτηκε το 218 π.Χ. από τον Αντίοχο Γ’ (ονομάστηκε τότε Ραββατάμανα) και ο Πομπήιος την έκανε μέλος της Δεκάπολης.

II

Ονομασία πόλεων.

1. Πόλη της Τουρκίας στη Μικρά Ασία. Τουρκικά λέγεται Αλά Σεχίρ. Πριν από τη Μικρασιατική καταστροφή, μεγάλο μέρος του πληθυσμού της ήταν Έλληνες. Η πόλη ιδρύθηκε από τον Άτταλο B’ τον Φιλάδελφο.

2. Πόλη (1.520.000 κατ. το 2003) των ΗΠΑ (Philadelphia), η τέταρτη σε σημασία, μετά τη Νέα Υόρκη, το Σικάγο και το Λος Αντζελες. Η Φ. βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της ομόσπονδης Πολιτείας της Πενσιλβάνια, σχεδόν στα σύνορα με το Nιου Tζέρσεϊ, 160 χλμ. από τον Ατλαντικό ωκεανό. Ιδρύθηκε ως αποικία Κουακέρων από τον Γουίλιαμ Πεν το 1682, και διατηρεί, στο κεντρικό τμήμα της, το οποίο βρίσκεται στη χερσόνησο που σχηματίζεται από τη συμβολή των ποταμών Ντέλαγουερ και Σκούλκιλ, το αρχικό κανονικό πολεοδομικό σχέδιο με τις δύο κύριες αρτηρίες (Μπρόουντ Στριτ και Μάρκετ Στριτ), που διασταυρώνονται σε ορθή γωνία στην πλατεία του δημαρχείου. Με την πάροδο του χρόνου απλώθηκε πολύ κατά μήκος των οχθών των ποταμών και πέρα από το Σκούλκιλ, όπου δημιουργήθηκαν πολυάριθμα πάρκα (ένα από τα πιο εκτεταμένα και γνωστότερα είναι το Φέρμαουντ Παρκ). Διάφορες γέφυρες συνδέουν το Σκούλκιλ και τον Ντέλαγουερ, στον οποίο κατασκευάστηκε μια από τις πιο επιμήκεις κρεμαστές γέφυρες του κόσμου, που συνδέει τη Φ. με την πόλη Κάμντεν, στο Nιου Tζέρσεϊ.

Η πολεοδομική ανάπτυξη υπήρξε αποτέλεσμα μιας αντίστοιχης οικονομικής ανάπτυξης, συνδεδεμένης ουσιαστικά με τη θαυμάσια θέση της πόλης: ο Ντέλαγουερ, πλωτός και για μεγάλα πλοία, έκανε τη Φ. ένα από τα μεγαλύτερα λιμενικά κέντρα των ΗΠΑ, ενώ η γειτνίαση με τις ανθρακοφόρες περιοχές των Απαλαχίων και η ηλεκτρική ενέργεια που προμηθεύει η Φολ Λάιν ευνόησαν την ανάπτυξη μιας επιβλητικής βιομηχανίας, ιδιαίτερα σημαντικής στους τομείς χαλυβουργίας, μεταλλομηχανουργίας, υφαντουργίας (η Φ. παράγει τα μισά μάλλινα υφάσματα των ΗΠΑ), χημικών προϊόντων, χαρτοποιίας και γραφικών τεχνών. Στον τελευταίο αυτό τομέα η πόλη υπήρξε πάντοτε πρωτοπόρα: εκεί π.χ. εκδόθηκε το 1784 η πρώτη εφημερίδα των ΗΠΑ.

Μεγάλο είναι και το ιστορικό ενδιαφέρον της πόλης: στο Ιντιπέντενς Χολ (Αίθουσα της Ανεξαρτησίας) ανακηρύχθηκε το 1776 η ανεξαρτησία των αποικιών της Αμερικής από τη Μεγάλη Βρετανία και η πόλη υπήρξε πρωτεύουσα των ΗΠΑ από το 1790 έως το 1800. Εξάλλου, η Φ. συνιστά ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά κέντρα της χώρας. Είναι έδρα διαφόρων πανεπιστημίων, μεταξύ των οποίων το Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια (1740), πολυάριθμων καλλιτεχνικών και επιστημονικών ιδρυμάτων, όπως η γνωστότατη Ακαδημία Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών (1749). Η φιλαρμονική της θεωρείται από τις πιο αξιόλογες στον κόσμο. Διαθέτει επίσης πλούσια μουσεία και βιβλιοθήκες.

Στο Ιντιπέντενς Χολ της Φιλαδέλφειας ανακηρύχθηκε η ανεξαρτησία των βορειοαμερικανικών αποικιών από τους Άγγλους.

* * *

τὰ, Α [Φιλάδελφος]

(ενν. ἱερά) ονομασία εορτής προς τιμήν τού Πτολεμαίου Φιλαδέλφου.